در این مطلب در وبسایت شرکت بیدار رشد ( تولید کننده انواع کودهای شیمیایی و ارگانیک ) نقش نیتروژن در رشد گیاهان و کودهای دارای نیتروژن را بررسی خواهیم کرد.
نیتروژن مهمترین عنصر تغذیه ای
نیتروژن یکی از عناصر اصلی مورد نیاز گیاه می باشد و بیشتر از سایر عناصر در تغذيه گیاهی مصرف میشود. گرچه ۷۸ درصد حجم هوا را نیتروژن تشکیل می دهد ولی کمبود آن در گیاه بیشتر از سایر عناصر دیده می شود. تنها گروه کوچکی از موجودات مثل بعضی از باکتری ها و جلبک ها قادرند نیتروژن هوا را جذب کنند. مواد آلی منبع تولید نیتروژن در خاک اند. این مواد در اثر پوسیده شدن، نیتروژن را به صورت یون های نیترات و آمونیم که قابل جذب برای گیاه است آزاد می سازند. هنگام تجزیه مواد آلی، هر چه نسبت کربن به نیتروژن ( C / N) کمتر باشد تجزیه سریع تر رخ می دهد. آمونیم آزاد شده می تواند توسط گیاه جذب شده و یا توسط عمل نیتریفیکاسیون (Nitrification) به یون نیترات تبدیل شود. نیتروژن آزاد هوا می تواند توسط بعضی باکتری ها (مانند ریزوبیوم) که در غده ریشه های گیاهان تیره لوبیاسانان (بقولات) یافت می شوند و یا بعضی جلبک ها جذب شده و برای گیاه قابل استفاده گردد. گیاهان تیره لوبیاسانان، سالانه می توانند مقدار قابل ملاحظه ای نیتروژن در خاک تثبیت کنند.
مقدار زیادی از نیتروژن خاک توسط ریشه جذب می گردد و باقی مانده می تواند به راحتی از راه آبشویی (Leaching) به ویژه در مناطق مرطوب یا به راه های دیگر از خاک خارج گردد. به علاوه، نیتروژن خاک توسط بعضی از باکتریها نیز بصورت نیتروژن آزاد در می آید که به عمل دی نیتریفیکاسیون(Dinitrification) معروف است. عمل دی نیتریفیکاسیون غیر هوازی است بنابراین در خاک های فاقد تهویه این عمل با شدت بیشتری صورت می گیرد.
نیتروژن در هوا و در خاک
کودهای حاوی نیتروژن به دو صورت آلی (کودهای دامی، گرد استخوان، خون خشک و برگ پوسیده) و معدنی (انواع NPK، نیترات آمونیم، فسفات آمونیم، اوره و غیره) وجود دارند نیتروژن کم و بیش در هر خاکی وجود دارد منبع اصلی آن که گیاهان مورد استفاده قرار می دهند گاز N موجود در جو است. نیتروژن عنصری پویا است که بین هوای خاک و موجودات زنده در گردش است. مقدار آن در خاکهایی که حاوی ماده آلی زیاد هستند بیشتر است همچنین در مناطق مرطوب بیشتر از مناطق خشک است. نیتروژن در خاکهای رنگین تر بیشتر از خاکهای سبکتر و شنی می باشد. این عنصر غذایی به دو شکل +NH4 و NO3– قابل جذب برای گیاهان و درختان می باشد و اشکال دیگر آن نظیر NO و ,NO و … برای درختان غیر قابل جذب است. مقدار متوسط آن در خاک بین ۰/ ۰۲ تا ۰ / ۵ درصد است و در گیاه بین ۰٫۵ تا ۳ درصد میباشد. درختان میوه بطور متوسط ۵۰ تا۴۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار در سال برداشت می کنند و باید در هر سال این مقدار نیتروژن در اختیار آنها قرار گیرد. نیتروژن همچنین در اثر فعالیت باکتریهای نیتروژن ساز در خاک تجمع می یابد بنابراین اکیدا توصیه میشود که از آتش زدن علف های هرز در مزارع و سطح باغ ها جدا خودداری شود زیرا آتش باعث از بین رفتن این موجودات مفید خاک می شود و همچنین مواد آلی را که باعث بهبود وضعیت خاک می گردد نابود می سازد. نیتروژن از طریق مصرف خاکی و هم از طریق محلولپاشی میتواند در اختیار درختان میوه قرار گیرد. از آنجایی که حلاليت بالایی در آب دارد می تواند در دو یا سه نوبت به صورت مصرف خاکی (پخش سطحی) در اختیار درختان قرار گیرد. بهترین pH برای جذب ازت بوسیله درختان ۶ تا ۸ می باشد.
نیتروژن مهمترین عنصر غذایی در تغذیه گیاهان است که تعیین کننده رشد رویشی گیاه می باشد. بدون نیتروژن کافی رشد گیاه به مقدار بسیار زیادی کاهش می یابد. نیتروژن در گیاه، در تشکیل پروتوپلاسم و اسید نوکلئیک، ساخت ترکیبات پروتئینی، اسیدهای آمینه و کربوهیدرات ها نقش فعال دارد. همچنین نیتروژن در گلدهی، تشکیل میوه، میزان محصول، رسیدگی و رنگ بندی میوه ها و مسائل فیزیولوژیک پس از برداشت در اکثر گیاهان دخالت دارد. از علایم کمبود نیتروژن می توان به کاهش رشد، زردی و کوچک ماندن برگها اشاره نمود. معمولا علایم کمبود در برگ های پیر، بیشتر نمایان می شود تا برگ های جوان تر، زیرا نیتروژن می تواند از قسمت های پیر به قسمت های جوانتر منتقل گردد. کمبود شدید نیتروژن، باعث ریزش پیش از موقع برگها می شود. از سوی دیگر نیتروژن زیادی باعث رشد بیش از حد، ترد و آبدار شدن گیاه شده و برگها رنگ سبز تیره ای به خود می گیرند. مصرف زیاد نیتروژن در درختان میوه باعث تاخیر در گلدهی و تشکیل میوه می شود و در اواخر فصل رشد، موجب رشد شاخه های جوان و افزایش حساسیت و آسیب پذیری آنها نسبت به سرمای زمستانه می شود. در سبزی های برگی، نیتروژن را می توان به مقدار زیاد مصرف کرد تا باعث تسریع رشد سبزینه ای آنها گردد.
نیتروژن در گیاه به شدت متحرک بوده و به قسمتهای در حال رشد منتقل می شود. نیتروژن در گلدهی بسیار مؤثر بوده و باعث افزایش گلدهی در درختان میوه می شود و بنابراین تشكيل ميوه و عملکرد را نیز افزایش می دهد. نیتروژن در رسیدگی میوه مؤثر است و چنانچه غلظت آن در گیاه بیش از حد مطلوب باشد باعث رسیدگی بیش از حد میوه ها شده و از عمر انبارداری آنها می کاهد. مصرف کود حیوانی که با نیتروژن غنی شده باشد بطور غیر مستقیم بر افزایش حجم و اندازه میوه ها تاثیر می گذارد. نیتروژن بیش از حد باعث اختلال در رنگ بندی میوه ها میشود (خصوصا در درختان سیب) و اثر منفی در این امر دارد. همچنین نیتروژن بیش از حد علاوه بر اینکه باعث افزایش رشد علف های هرز در مزارع و باغات میوه می شود، باعث کاهش مقاومت گیاهان در مقابل آفات و بیماری ها نیز می گردد.
علائم کمبود نیتروژن درگیاهان
اولین علائمی که از کمبود نیتروژن مشاهده میشود، کاهش رشد رویشی گیاهان می باشد. همانطور که بیان شد نیتروژن در گیاه کاملا متحرک می باشد و در اثر کمبود معمولا برگهای پیر به زردی می گرایند در حالی که برگهای جوان سبز باقی می مانند. بنابراین منظره عمومی مزرعه و باغ به زردی می گراید (این علامت در هنگام کمبود آهن نیز مشاهده میشود). در درختان میوه در این حالت برگهای قسمت پایین تاج زرد شده و برگهای سر شاخه ها سبز باقی می مانند. کوچک بودن میوه ها و کاهش عملکرد محصول نیز از نشانه های دیگر کمبود نیتروژن می باشد. ریزش بيش از حد گل ها و میوه ها نیز از علائم کمبود نیتروژن است. همچنین افزایش بیش از حد نیتروژن نیز باعث ریزش گل می گردد. افزایش رشد علفهای هرز، بد رنگ شدن میوه ها یا آلوده شدن درختان میوه به آفات و بیماری ها و رنگ سبز بسیار تیره برگ ها میتواند ناشی از زیادی نیتروژن (بیش بود) باشد. جذب و مصرف نیتروژن بوسیله گیاهان به میزان مواد آلی (کربن) و نسبت C / N بستگی دارد به همین جهت کشاورزان باید همراه با کودهای شیمیایی ازته، از مواد آلی و کودهای حیوانی نیز استفاده نمایند. نیتروژن اثرات رقابتی با سایر عناصر نشان می دهد به عنوان نمونه بالا بودن مقدار فسفر باعث کاهش غلظت نیتروژن شده و برعکس اگر میزان بور در خاک کم باشد، افزایش نیتروژن بیشتر باعث تشدید کمبود بور می شود و این عمل از طریق کاهش جذب بور صورت می پذیرد. همچنین اگر مقدار منگنز در خاک زیاد باشد جذب نیتروژن با اختلال روبرو می شود. اثر نیتروژن بر روی رفتار دو عنصر یا بیشتر نیز نمود پیدا می کند بطور مثال در مقادیر زیاد نیتروژن، افزایش پتاسیم باعث کاهش غلظت منیزیم در گیاه می شود. در حالی که در مقادیر کم نیتروژن این اتفاق نمی افتد. از مهمترین کودهای حاوی نیتروژن برای استفاده کشاورزان می توان به انواع NPK ، اوره، نیترات آمونیوم و سولفات آمونیوم اشاره نمود.
اوره دارای ۴۶% نیتروژن بوده و حلالیت بسیار بالایی در بین کودهای ازته دارد و بیش از سایر کودها مصرف می شود. از آنجایی که شکل دانه های آن بصورت سفید و شکری است به آن کود شکری یا سفید نیز می گویند. اوره به راحتی با کودهای فسفاته و پتاسیم قابل اختلاط است و از آنجایی که اوره حلالیت بالایی در آب دارد میتوان آن را با سموم مخلوط و در غلظت های توصیه شده به صورت محلول پاشی استفاده کرد. این کار علاوه بر اینکه حجم عملیات کشاورزی را کاهش می دهد در کاهش هزینه ها نیز مؤثر است اما زمان های مصرف باید رعایت شود به طوری که اگر زمان سمپاشی مناسب برای مصرف کودهای حاوی نیتروژن نباشد نباید این کودها را به همراه سمپاشی مصرف کرد. در صورتیکه اوره در سطح خاک پخش شود مقداری از نیتروژن آن به شکل آمونیاک در آمده و تصعید می شود.
نیترات آمونیوم محتوی ۳۳% نیتروژن است و به شکل دانه ایی بوده و جاذب الرطوبه است و به همین دلیل خیلی زود کلوخه ای میشود و مصرف آن را با مشکل مواجه می سازد. خطر دیگر نیترات آمونیوم، خاصیت انفجاری آن است.
سولفات آمونیوم دارای ۲۱% نیتروژن و ۲۴% گوگرد است و مناسب برای خاک های آهکی می باشد. این کود کمتر با آب شسته شده و از دسترس خارج می شود. سولفات آمونیوم خاصیت اسیدی دارد و بنابراین مصرف آن در خاک های آهکی مناطق خشک و نیمه خشک توصیه می شود و در این حالت pH خاک را بصورت موضعی بهبود می بخشد. این کود حاوی دانه های درشت است و حمل و نقل آن آسان می باشد. این کود را میتوان بصورت چالکود در اواخر زمستان در اختیار درختان قرار داد. پخش سطحی (خصوصا برای درختان حاوی ریشه های سطحی مانند انگور و گیاهان گلخانه ای) و محلول پاشی نیز روشهای دیگر مصرف این کود برای رفع کمبود نیتروژن در گیاهان می باشد. استفاده از مواد آلی، کود سبز، کود حیوانی و کمپوست نیز می تواند تأمین کننده نیتروژن گیاهان باشد اما به تنهایی کافی نیست. کودهای شیمیایی از تی چون در آب محلول می باشند، می توانند از طریق سیستم آبیاری و مخلوط با آب آبیاری در اختیار گیاهان قرار گیرند. این روش خصوصا به شکل پخش سطحی باعث افزایش رشد علفهای هرز در مزارع و باغات میشود. آبیاری زیاد می تواند باعث شسته شدن نیتروژن از خاک شده و اثر زیاد بود آن را تعدیل کند.
از انواع کودهای حاوی نیتروژن موجود در سبد شرکت بیدار رشد می توان به انواع NPK و مجیشن اشاره نمود.
